Een goed voorbeeld is de enorme hoeveelheid data die bijvoorbeeld een vrachtwagen genereert. Een groot deel van die data komt uiteindelijk bij een andere partij terecht, zoals de fabrikant. En nu wordt het schimmig. Welke data wórdt er eigenlijk verzameld, wie ontvangt die data en heb je daar zelf ook nog zeggenschap over?

Eigendomsrecht en zeggenschap
Het eigendomsrecht wordt het ‘meest omvattende recht’ genoemd wat iemand kan hebben. Als ik beschik over het exclusieve eigendomsrecht op een vrachtauto, dan kan ik de auto verkopen, verhuren, in onderpand geven, cadeau doen, bekrassen en dat alles zonder dat iemand mij een strobreed in de weg legt. Ik heb er dus belang bij dat ik ook eigenaar ben van de data die mijn auto genereert. Dan kan ik die data verkopen, analyseren en gebruiken. Ik kan die data ook delen met mijn verzekeraar, een wegbeheerder of brandstofleverancier. Ik kan er ook voor kiezen om die data juist niet met bepaalde partijen te delen. Het toverwoord is daarom “zeggenschap”.

Data bestaat niet
Alleen, en nu komt het, niemand kan eigenaar zijn van data. De wet zegt het zo, wat vereenvoudigd samengevat, dat je alleen eigenaar kunt zijn van fysieke goederen*. Alles wat je kunt aanraken dus. Data valt daar niet onder. Vergelijk het met straatverlichting. Ik kan eigenaar zijn van een lantaarnpaal, de lamp die daarin zit en alle benodigde bedrading, maar niet van het licht dat eruit komt. Net zomin als dat iemand die door dat licht loopt, kan beweren dat deze nu voor dat moment eigenaar is van het licht. In het juridische landschap, is data dus niets.

Gebruiksrecht
De vraag moet dan ook niet zijn; wie is eigenaar van data, maar wie heeft er allemaal een gebruiksrecht, wie heeft er controle over de data? Wie heeft toegang tot de data en welke voorwaarden zitten daaraan? Mag ik met dit recht de data gebruiken die mijn vrachtwagen genereert? Mag ik die data delen, met wie, in welke omvang, etc.?

Grote kans dat er nu meerdere partijen zijn die beweren dat zij controle hebben over data. Als data gaat over persoonsgegevens, dan kan die persoon beweren dat hij daarover controle kan uitoefenen. Stel dat voertuigdata is te herleiden tot een persoon; laten we zeggen de eigenaar van de auto. Mag die eigenaar dan verzoeken om de data te wissen, in te zien en te corrigeren? En is het niet zo dat, alvorens er dan data mag worden verzameld, de eigenaar van het device daarvoor toestemming moet geven? En wat als voertuiggegevens worden gestolen? Is dat dan een datalek met kans op een forse boete en civielrechtelijke schadeclaims? Maar ook de fabrikant van het datadevice zal beweren dat hij zeggenschap heeft over de data. Terwijl de gebruiker van het device dat ook beweert.

Contractuele afspraken
Niemand is dus eigenaar van data. Neemt niet weg dat partijen wel contractuele afspraken kunnen maken over het gebruik van data en de controle daarover. Wie heeft recht op wat is dan de kern. Alleen hoe realistisch is het dat je als logistiek bedrijf hierover afspraken kunt maken met, laten we zeggen, Daimler? Inderdaad; die kans is nagenoeg nihil.

Ander nadeel van contractuele afspraken is dat die afspraken in beginsel alleen gelden tussen contractspartijen en ook nog eens zo lang het contract loopt. Dat wordt een eindeloos tijdperk van telkens onderhandelen vanuit een ongelijke positie met telkens een wisselende en onzekere uitkomst.

Europa werkt aan Data Act
Ook de Europese Commissie (EC) heeft ingezien dat ‘data’ een groot goed is, terwijl er in juridisch opzicht weinig is geregeld. Om die reden heeft de EC op 23 februari 2022 een voorstel gedaan voor een Data Act. Deze Data Act zou nieuwe regels moeten geven over wie data kan gebruiken en daar toegang toe heeft. Doel is om een meer gelijk speelveld te creëren, om een concurrerende datamarkt te bevorderen, data-gedreven innovatieve toepassingen mogelijk te maken en data toegankelijk te maken voor meerdere partijen, zoals dus ook concurrenten!

Verbetering onderhandelingspositie gebruiker
Het voorstel van de EC bevat ook een lijst van afspraken die fabrikanten van apparatuur die data genereren niet mogen maken met de gebruikers van die apparatuur. Het einde van het tijdperk dat de fabrikant contractueel bepaalt dat alle data exclusief door hen mag worden gebruikt, lijkt daarmee in zicht.

Verder werkt de EC aan zogenaamde standaard afspraken die partijen (fabrikant en gebruiker) zouden moeten maken en die toezien op het delen van data. Gedachte is dat gebruikers daarmee en met de lijst van verboden afspraken een sterkere onderhandelingspositie verkrijgen. Neemt niet weg dat groepen gebruikers zich ook op dit vlak zouden moeten verenigen. Het onderwerp blijft, met name voor mkb’ers en ondanks de Data Act, complex.

Wat heb je aan de Data Act?
Wanneer deze Data Act van toepassing wordt, moet de gebruiker van een datadevice worden geïnformeerd over welke data wordt verzameld, hoe de gebruiker daar toegang toe kan krijgen en of de verzamelaar van de data dit voor zichzelf verzamelt of (ook) voor derden.

Ook moet het straks mogelijk zijn om zonder gedoe over te stappen. Handig als je van de ene cloud provider naar de andere cloud provider wilt overstappen. Of dat je niet verplicht bent om je vrachtwagen per se in onderhoud te geven bij een merkdealer omdat ook een ander onderhouds- en reparatiebedrijf toegang heeft tot alle data vanuit het voertuig.

 Toekomst Data Act
Zoals gezegd heeft de EC nu de aftrap gedaan met dit voorstel. Maar meer dan een voorstel is het op dit moment nog niet. Het Europees Parlement en de Raad van Ministers kunnen dit voorstel goedkeuren of aanpassen. De kans dat er aanpassingen plaatsvinden is groot. Maar dat er verbeteringen aankomen ten aanzien van datadeling is zeker.

* Intellectuele Eigendomsrechten laat ik hier buiten beschouwing.

Meesters in Business
Meesters in Business is een niche advocatenkantoor, gevestigd in Den Haag, dat zich richt op kleine en middelgrote ondernemers in met name de logistieke sector. Het kantoor bestaat uit twee advocaten die ruime ervaring hebben opgedaan bij onder meer ondernemersvereniging Transport en Logistiek Nederland en de overstap hebben gemaakt naar een eigen kantoor. Meesters in Business biedt full service rechtshulp voor de kleine en middelgrote ondernemer. Vooral de logistieke sector is voor de advocaten van Meesters in Business bekend werkterrein. Zij zijn gespecialiseerd in het ‘logistieke recht’ en werken tegen zeer concurrerende tarieven.